مکانیسم دفاعی، واکنش روانشناختی ناخودآگاهی است که از شما در برابر اضطراب و چیزهایی که نمیخواهید دربارهشان فکر کنید یا با آنها مقابله کنید، محافظت میکند. بر خلاف آنچه تصور میکنیم، منابع این فشارها، اضطرابها و هیجانها، همیشه شرایط بیرونی نیستند و در بسیاری از موارد آنها از درون خودمان ریشه میگیرند. جالب است بدانیم بدن ما به یک سیستم دفاعی روانی، درست مشابه سیستم دفاعی جسمانی، مجهز است. اولین بار زیگموند فروید توضیح داد که مکانیسم دفاعی، از انسان در برابر اضطراب، محافظت میکند. در این مقاله از وبسایت دکتر مهدی آنت به تعریف درست مکانیسم دفاعی و معرفی انواع مکانیسمهای دفاعی در روانشناسی و نحوهی عملکرد آنها میپردازیم. با ما همراه باشید.
مکانیسم دفاعی چیست؟
مکانیسمهای دفاعی پاسخهای روانشناختی ناخودآگاهی هستند که افراد را از احساس اضطراب، تهدید عزت نفس، و چیزهایی که نمیخواهند درباره شان فکر کنند یا با آنها مقابله کنند، محافظت میکنند. این نظریه اولین بار توسط زیگموند فروید در نظریه روانکاوی خود توضیح داده شد، مکانیسمهای دفاعی برای محافظت در برابر اضطراب عمل میکنند.
مکانیسمهای دفاعی روانی، شکلی از رفتار بهنجار هستند، مشروط بر اینکه در کاربرد آنها زیادهروی نشود، زیرا زیادهروی و تکرار مداوم آنها باعث میشود به عادت تبدیل شوند.
افراد با بهکار بردن مکانیسمهای دفاعی، مسایل و مشکلات خود را حل نمیکنند، بلکه فقط به تحریف آنها و در واقع تحریف واقعیت میپردازند. میتوان گفت همه ما انسانها گاهی واقعا به کنارهگیری موقت با مکانیسمهای دفاعی از واقعیت نیاز داریم تا به این ترتیب از خود در برابر آسیب حاصل از واقعیتهای دردناکی که در زندگی همه ما وجود دارند، محافظت کنیم. مشکل، زیادهروی در بهکارگیری این مکانیزم هاست که منجر به کنارهگیری دایم از واقعیت یا ابتلا به بیماری روانی میشود.
.بیشتر بخوانید:
7 مورد از مشکلات افراد درونگرا!
انواع مکانیسمهای دفاعی
در روانشناسی مکانیسمهای دفاعی دارای طیفهای وسیعی هستند. تاکنون بیش از ۱۰۰ مکانیسم دفاعی شناسایی و طبقهبندی شده است! در ادامه، 20 مکانیزم دفاعی شایعتر را با ذکر مثال معرفی میکنیم.
1. فرافکنی
فرافکنی، یعنی ویژگیهای منفی خود را به دیگری نسبت بدهیم. مثلا فردی که با اندام خود مشکل دارد مرتب اندام دیگران، بهخصوص اندام شریک عاطفیاش، را نقد میکند.
2. جابهجایی
در این مکانیسم، فرد مشکلات خود را در همه جا با خود همراه میکند. کارمندی را تصور کنید که تنشهای محیط کار را به خانه منتقل میکند یا برعکس.
3. انکار
مکانیسم دفاعی انکار (denial)، یکی از ابتداییترین و شناخته شدهترین مکانیسمهای دفاعی بوده و در طبقه بندی مکانیزمهای نابالغ قرار میگیرد. زمانی که فرد از پذیرش یک موضوع یا اعتراف به چیزی خاص امتناع کرده و از آن فرار میکند، در حال استفاده از مکانیزم دفاعی انکار است. مکانیزم دفاعی انکار، به افراد کمک میکند تا چیزی که خارج از ظرفیت پذیرش و تحمل آنها است و توان مقابله با آن را ندارند، انکار کرده و به طور کل به فراموشی بسپارند.
4. سرکوب
مکانیزم دفاعی سرکوب نوعی فراموشی به شمار میرود. گاهی ناخودآگاه ما خاطرات واقعه یا تجربهای دردناک را سرکوب میکند و فرد نمیتواند جزئیات آن را به خاطر بیاورد.
5. سرکوب عامدانه
این مکانیزم مشابه سرکوب است، با این تفاوت که فرد خواسته دست به این اقدام میزند. در این مکانیسم دفاعی، فرد خودش انتخاب میکند که یک احساس، خاطره یا تجربه خاص را به فراموشی بسپارد. تلاش برای حذف یک خاطره یا تجربه، باعث رشد بیشتر آن میشود و در ادامه مشکلات روانی و جسمی متعددی ایجاد میکند.
6. برگشت
در این حالت فرد به مراحل ابتدایی رشد خود و شیوههای قدیمی کارکرد برمیگردد تا از احساسات برانگیزاننده اضطراب اجتناب کند.به طور مثال فردی در پی مشغله و استرس زیاد به خانه پدر و مادر خود برمیگردد تا از او مثل دوران بچگی مراقبت شود.
7. عقلانیسازی
عقلانیسازی شکلهای متعددی به خود میگیرد. این مکانیزم زمانی بروز میکند که ما میکوشیم رفتار نامناسب خود را توجیه کنیم. مثلا فردی را در نظر بگیرید که به همسرش خیانت کرده است. او ممکن است این خیانت را با دلایل گوناگون توجیه کند. مثلا بگوید که هنگام خیانت مست بوده است یا بگوید که از زندگی زناشویی خود ناراضی است. هیچکدام از این دلایل نمیتوانند توجیه خیانت باشند.
8. واکنش وارونه
واکنش وارونه، اضطراب را با در نظر گرفتن احساس، تکانه یا رفتار متضاد کاهش میدهد. نمونهای از واکنش وارونه این است که با فردی که به شدت از وی متنفرید به شیوهای کاملاً دوستانه رفتار کنید تا احساسات واقعیتان را پنهان نمایید.
اما چرا مردم اینگونه رفتار میکنند؟ فروید متعد است که افراد با بروز رفتادی کاملاً متضاد، از واکنش وارونه به عنوان مکانیسمی دفاعی برای پنهان کردن احساسات واقعیشان استفاده میکنند.
9. تصعید
تصعید در روانشناسی بهمعنی تبدیل یک احساس یا رفتار ناسالم به چیزی مفید است. مثلا کسی که ورزش میکند تا خشم و استرس را تخلیه کند. این یکی از مکانیزم های دفاعی سالم به شمار میرود.
10. بخشبندی
گاهی اوقات فرد با تقسیم بندی مشکلات خود سعی در رفع مشکل خود دارند. مثلا در محیط کار تمام اضطرابهای خانوادگی را کنار میگذارد تا بتواند بهخوبی کار کند. این مکانیزم نیز از انواع رویکردهای مقابلهای مثبت است چراکه مانع از سرریز مسائل به بخشهای مختلف زندگی میشود.
.بیشتر بخوانید:
11. حواسپرتی
شاید برایتان پیش آمده باشد که ساعتها بیهدف در فضای مجازی گشتوگذار کرده باشید تا حواستان را از مسائل و مشکلات پرت کنید. این مکانیزم امروزه با فراگیری شبکههای اجتماعی زیاد دیده میشود.
12. دلیل تراشی
مکانیسم دفاعی دلیل تراشی که شامل تحریف شناختی واقعیتها است تا یک رویداد یا یک انگیزه را کمتر تهدید کننده کند. وقتی بهانههایی برای خودمان می آوریم، اغلب در سطح نسبتا آگاهانه این کار را انجام میدهیم. اما برای بسیاری از مردم، با ایگوهای حساس، بهانه آوردن آنقدر آسان است که هرگز واقعا از آن آگاه نیستند. به عبارت دیگر، بسیاری از ما کاملا آمادهایم که دروغهای خود را باور کنیم. وقتی فردی شرایطی را برای خود سخت میبیند و پذیرش آن را دشوار میداند، دلیل منطقی برای وقوع آن میسازد.
13. گسست یا تجزیه
تجزیه زمانی روی میدهد که برای مقابله یا موقعیتی استرسزا، بخشهای مختلف روان فرد بهخصوص بخش مرتبط با آن موقعیت از هم گسیخته میشوند تا آن را به فراموشی بسپارند. گاهی اوقات حتی فرد آن بخش از هویت و روانش را که مرتبط با موضوع است ناخواسته خاموش یا فراموش میکند، بهگونهای که بخشی از هویتش را به خاطر نمیآورد!
14. جبران
تلاش برای پوشاندن و مخفی کردن ویژگیها و نقاط ضعف رفتاری و شخصیتی، از طریق تقویت ویژگیهای مثبت، نشانهای از مکانیسم دفاعی جبران(compensation)، به عنوان مکانیزم دفاعی نوروتیک است. افراد در این موقعیت، به جای تلاش برای بهبود و اصلاح نقاط ضعف خود، آنها را با بخشهایی که به نظر مثبت بوده و توانمندی زیادی در آن دارند، پوشش میدهند. گاهی اوقات نیز، فرد به پرورش و بهبود ویژگی منفی روی میآورد.
15. پرخاشگری انفعالی
در این روش نیز بهطور غیرمستقیم سعی میشود تا تهاجم و واکنشی نسبت به فرد یا موضوعی نشان داده بشود. برای مثال وقتی با همکارتان سر مسألهای درگیر شدهاید، برای انتقام طور دیگری قضیه را تلافی میکنید و در محل مختص پارک خودروی او، خودروی خود را پارک میکنید.
16. شوخطبعی
تاکید بر جنبههای جالب و طنز گونه عامل استرس زا و تعارضات. انحراف از جدیت و نیمه خالی به نیمه مثبت و پر. مثال: شخصی که دچار بیماری ناشناخته ای است این موضوع که، پزشکان قادر به تشخیص بیماری وی نیستند را دستمایه خنده قرار میدهد.
17. درون فکنی (INTROJECTION):
در این مکانیزم، فرد ارزشها و ویژگیهای فرد و یا گروه دیگر را با نسبت دادن افکار و احساسات دیگران به خود و تقلید از آنها، جذب ساختار “خود” میکند. در واقع احساسات، ارزشها و ویژگیهای فرد دیگری، به جای ویژگیهایی که فرد در آن زمینه ضعف دارد، در فرد درونی سازی میشود که به نوعی، شکل شدیدتری از همانند سازی میباشد. مثال این مکانیزم فردی است که قرار است کنفرانس بدهد، خود را جای یک سخنران نامدار قرار میدهد و اینگونه اعتماد بنفس پیدا میکند.
18. نوعدوستی
فردی که از این مکانیسم استفاده میکند به دیگران کمک میکند تا احساسات منفی و عواطف دردناکش کاسته شود. مثلا در خیریهها عضو میشود و به نیازمندان کمک میکند که اگر بهصورت افراطی انجام شود ناسازگارانه محسوب میشود.»
19. تبدیل
مکانیزم دفاعی تبدیل توعی مکانیزم روانتنی است، یعنی با شکلگیری مشکلات جسمی، فرد از استرس و اضطراب میگریزد. کسی را تصور کنید که شاهد یک فاجعه بوده و میتوانسته است کاری کند یا چیزی بگوید، اما در آن لحظه سکوت اختیار کرده است. پس از فاجعه، شاید فرد بهطور کامل توانایی صحبتکردن را از دست بدهد. مکانیزم تبدیل یکی از مکانیزمهای پیچیده است که تحقیق درباره آن همچنان ادامه دارد.
20. جداسازی عاطفه
وقتی فرد با تمرکز کامل بر واقعیتها درباره یک رویداد یا تجربه تلاش میکند هرگونه احساس و عاطفه به آن را نادیده بگیرد، در حال استفاده از مکانیسم دفاعی جداسازی است. مثلا کسی که درباره روند طلاقش حرف میزند، اما از گفتن اینکه چه حسی داشته یا دارد پرهیز میکند.
.بیشتر بخوانید:
چند راهکار برای غلبه بر نشخوار فکری!
سخن آخر
به یاد داشته باشید که مکانیسمهای دفاعی میتوانند هم خوب و هم بد باشند. آنها از شما در برابر استرس محافظت میکنند، اما ممکن است شما را از رویارویی با واقعیت باز دارند و بهسوی خودفریبی سوق دهند. اگر متوجه شدید که استفادهی بیش از حد از مکانیسمهای دفاعی خاص روی زندگی شما تأثیر منفی گذاشته اشت، با متخصص بهداشت روان مشورت کنید.
بدون دیدگاه